مظهر خالقی: سیـدعـلی اصغـر کردستانی متـعلق بـه همه ایرانیان است

"معتقدم سیدعلی اصغر نه تنها یک خواننده کرد، بلکه خواننده ای ایرانی بوده است و با آن صدای با عظمتش دیگر ایرانیان را نیز بی بهره نگذاشته است. می بایست اینگونه ارزیابی کنیم که سیدعلی اصغر کردستانی متعلق به همه ایرانیان است."
در این گفتگوی ویژه خالقی هنرمند نامدار کرد، به آهنگ ها و ملودی های سید علی اصغر می پردازد و معتقد است تاریخ موسیقی کرد بار دیگر خواننده ای همانند سید علی اصغر کردستانی را به خود نخواهد دید. در بخش دیگری از این گفتگو خالقی به بحث پیرامون شعر و ویژگی های آهنگ های سیدعلی اصغر کردستانی و اهمیت آنها در گذشته و حال موسیقی کردی می پردازد.                                
 

*استاد خالقی اگر صحبت از آهنگ های سیدعلی اصغر به میان آید، از کجا آغاز می کنید و به چه ویژگی هایی در هنر وی می پردازید؟
- من ابتدا با ذکر این نکته سخنم را آغاز می کنم که سیدعلی اصغر کردستانی تنها یک خواننده نبوده، بلکه یک هنرمند به تمام معنا بوده است. به عبارتی تنها خوانندگی را در رأس فعالیت های هنری خویش قرار داده بود. نام سیدعلی اصغر تا ابد به مثابه پایه و اساس موسیقی منطقه اردلان در تاریخ موسیقی کرد باقی خواهد ماند. معتقدم شاید هرگز صدایی در این سبک و شیوه متولد نشود. هرچند این تنها یک حدس است، اما به راستی صدای سیدعلی اصغر به لحاظ قدرت و توانایی بی مانند بوده و بالاترین پرده ها  در مقامات اجراست. از نظر خوش صدایی نیز پس از گذشت نزدیک به صد سال آن صدای زلال و پر صلابت سیدعلی اصغر همانندی نداشته است. برای همین ما هر چقدر هم از سید علی اصغر بگوییم باز بیان عظمت این هنرمند در وصف نمی گنجد.

*حال پس از گذشت نزدیک به صد سال برای معرفی و شناساندن سیدعلی اصغر چه کارهایی باید انجام شود؟

- لازم است درباره کارهای او تحقیق و پژوهش انجام شود، به ویژه موسیقی آن دوران و موسیقی اردلان ها که تا به امروز می توانیم تأثیرگذاری و سایه آهنگ های سیدعلی اصغر کردستانی را ببینیم. زیرا در آن دوران والیان، سران ایلات و شخصیت های مشهور خواننده های مختص به خود را داشته اند و خانه ای مخصوص خوانندگان داشته اند. آن ها صدای خوانندگان معروف را دوست داشته اند. سید علی اصغر کردستانی هم چه در زمینه مقامات و چه در زمینه ترانه ها ویژگی های خاص خودش را داشته است، برای همین هم پرداختن، گردآوری و اهمیت دادن به آهنگ هایش لازمه هنر این دوره ماست.

* تا چه اندازه باسوادی و مهارت سید علی اصغر در زمینه شعر و ادبیات به موفقیت او در عرصه خوانندگی کمک کرده است؟
-  بی گمان سیدعلی اصغر مردی باسواد بوده، زیرا توانسته اشعار قوی مولوی کرد، وفایی و نالی را برای ساخت آهنگ هایش به کار گیرد و با آن صدای زلالش فرهنگ و ادب کردی را فراگیر کند. این یکی از ابعاد برجسته و درخشان آن مرد هنرمند است که ادبیات وزین سورانی را در میان گویشوران اردلانی گسترش داد؛ چون در آن زمان ما ساکنان منطقه اردلان گویش سورانی را خیلی نمی فهمیدیم، بلکه به وسیله سیدعلی اصغر و آهنگ هایش آن اشعار را به تمامی از برمی کردیم و آن گویش را می فهمیدیم. به اعتقاد من سید علی اصغر کردستانی در کارهای هنری اش برخی چیزها را از موسیقی سنتی ایران گرفته است، اما در آخر کار، آنها را در چارچوبی مختص به موسیقی کردی منطقه اردلان قرار داده است. این وضعیت به گونه ای بوده است که اکنون نام سیدعلی اصغر را با عنوان یکی از مقامخوان های ایران در کتاب ویژه مقام خوان های این کشور آورده اند. به عبارتی آن ملودی های ویژه موسیقی کردی در دستگاههای موسیقی سنتی ایران جایگاه خود را بازکرده و ایرانیان و هنرمندان عرصه موسیقی ایران با دیدی احترام آمیز به موسیقی سیدعلی اصغر کردستانی و کارهایش نگاه می کنند. این نکته را هم فراموش نکنیم هنگامی که ما از ایران نام می بریم منظور امپراطوری بزرگ فارس نیست بلکه ایران مجموعه ای متشکل از کرد، فارس، ترک، عرب، بلوچ، آذری و دیگر قومیت هاست. حتی ممکن است سبک سیدعلی اصغر در زمینه موسیقی و آهنگ از هنرمندان دیگر اقوام ایرانی و از جمله از آذری ها شناخته شده تر باشد، زیرا آذری ها بخش بسیار بزرگی از موسیقی ایرانی هستند و به ویژه آنها خواننده ای هم به نام مصطفی پایان داشته اند که بسیار معروف بوده است. این خواننده سال ها پس از مرگ سیدعلی اصغر همچنان زنده بود و من صدای او را شنیده ام. معتقدم سیدعلی اصغر نه تنها یک خواننده کرد، بلکه خواننده ای ایرانی بوده است و با آن صدای با عظمتش دیگر ایرانیان را نیز بی بهره نگذاشته است، می بایست اینگونه ارزیابی کنیم که سیدعلی اصغر کردستانی متعلق به همه ایرانیان است.

*اما دیدگاهی نیز وجود دارد که خلاف این دیدگاه شماست و معتقد است تا زمانی که سیدعلی اصغر کردستانی در منطقه اردلان زندگی کرده است، در عرصه هنر و فرهنگ ایران آن اهمیت لازم به وی داده نشده است. در جواب این دیدگاه چه پاسخی دارید؟
- به راستی من با این پرسش زیاد موافق نیستم. پیش از این هم عنوان کردم که سیدعلی اصغر کردستانی در ایران یک خواننده توانا و بی مانند معروف شده است. اگر ما صفحات و آهنگ های سیدعلی اصغر کردستانی را حفظ نکرده ایم این نشانگر بی توجهی خودمان بوده است. من به یاد دارم آن سال ها که در کردستان ایران به گشت و گذار می رفتیم در همه دشت ها و کوه ها صدای سید علی اصغر به گوش می رسید و در همه خانه ها نیز صدای او شنونده های بسیار داشت. در واقع خانواده وزیری از سیدعلی اصغر خیلی حمایت کرده اند و او را به تهران برده اند و زمینه ضبط آهنگ هایش را در آنجا فراهم کرده اند. "امیر آصف" که فرزند آصف بزرگ بوده است صفحات سیدعلی اصغر را نگهداری کرده بود و سپس آن را به دانشکده هنرهای زیبای ایران بخشیده بود، برای اینکه از بین نروند. هم اکنون نیز کارهای سید علی اصغر کردستانی از بین نرفته اند و بخش زیادی از آهنگ هایش باقی مانده اند. این هنرمند 17 آهنگ ضبط کرده که 14 تای آن باقی مانده است. البته کسی نمی داند وی در طول حیاتش چند آهنگ خوانده است. ممکن است برخی از آن آهنگ ها هنوز در خانه ها مانده باشند و به کس دیگری داده نشده باشند. متأسفانه ممکن است برخی افراد اینگونه آثار هنری را جزو اموال شخصی خویش بدانند و آنها را جزو میراث ملی قلمداد نکنند. به هرحال سید علی اصغر کار خودش را انجام داده و نمونه هایی عالی از هنر خویش را برای کردها به یادگار گذاشته است.

* آیا موسیقی کردی با توجه به تنوع گویش ها و جغرافیا ویژگی های خاص خودش را دارد، یا اینکه موسیقی کردی تنها از یک سبک خاص تشکیل شده است؟
- موسیقی کردی متداول در میان گویشوران گویش های مختلف زبان کردی با هم متفاوت است و هر کدام ویژگی های خاص خودش را دارد و غنای موسیقی کردی نیز ناشی از همین تفاوت های موجود میان سبک ها و گویش هاست؛ زیرا هر گویشی آهنگ های مختص به خود را دارد، هوارامی ها "»سیاچمانه"« دارند، منطقه اربیل و بادینان »"حیران«" دارند و منطقه گرمیان "»هوره«" دارد و اردلانی ها نیز آواز دارند. اینها مجموعه ای از دارایی های قوم کرد هستند. از یاد نبریم ما نه تنها در مورد آهنگ های سیدعلی اصغر، بلکه حال به هر دلیلی در مورد هیچ چیز دیگری نیز تحقیق و پژوهشی انجام نداده ایم. امیدوارم موسیقی و ترانه های اصیل کردی روزی از همه مناطق کردنشین را به شیوه ای علمی گردآوری و دسته بندی شود. هر بخشی از آن مناطق نیز موسیقی اصیل خود را به نت دربیاورد. درست همانند زبان کردی لازم است روزی نیز یک موسیقی ملی درست کنیم موسیقی که که پایه آن بر اساس مقامات کردی است، البته بدون آنکه ملودی ها و گویش های مناطق مختلف کردنشین از میان برود. انجام این کار تلاش فراوانی می خواهد و باید مجموعه ای متشکل از موسیقیدانان توانای کرد دور هم جمع شوند و طرح و چارچوبی برای کارهای هنری اصیل پایه ریزی کنند.
 

* طی این دهه ها چندین خواننده کرد از صدای سید علی اصغر کردستانی تقلید کرده اند. به نظر شما آنها تا چه اندازه در این کار موفق بوده اند؟
- کارهای تقلیدی هیچکدام عین نمونه واقعی آن نیستند، در واقع هیچ وقت هیچ وقت کپی برابر با اصل نیست و این یک واقعیت است. اما هر انسانی صدایی را دوست دارد و برای خواننده هم به همین وضعیت همینگونه است. من در ابتدای کار خوانندگی صدای سید علی اصغر کردستانی را دوست داشتم و صدای او را تقلید می کردم، اما در ادامه کم کم سبک خودم را پیدا کردم و آهنگ ها را با صدای خودم اجرا کردم. همیشه همینطور بوده و تقلید وجود داشته است. هستند کسانی که از صدای من، محمد ماملی، حسن زیرک و یا سیدعلی اصغر کردستانی تقلید می کنند، اما آن افراد هم خودشان خوب می دانند که صدای آنها هیچ گاه با صدای کسی مثل حسن زیرک و یا سیدعلی اصغر برابری نخواهد کرد. در دنیا نیز این وضعیت وجود دارد و هزاران کس از مایکل جکسون، ام کلثوم و دیگران تقلید می کنند و این هیچ مشکلی ندارد. اما فراموش نکنیم که در تقلید خلاقیتی وجود ندارد و مشکل هم اینجاست، برای همین هم فرد مقلد در جایی متوقف می شود و رشد نمی کند. به باور من تقلید تا آن زمانی مهم است که روی پاهای خودت می ایستی و سبک خود را پیدا می کنی. در ادامه اگر سبک خودت را پیدا کنی موفق می شوی، اما در غیر این صورت در جایی متوقف می شوی و رشد نمی کنی.
 

* گفته می شود صدای عزیز شاهرخ به صدای سیدعلی اصغر کردستانی بسیار نزدیک است. چه نظری در اینباره دارید؟
- تن صدای کاک عزیز شاهرخ به سیدعلی اصغر کردستانی نزدیک است اما همانند ریتم آهنگ، دو موضوع متفاوت هستند. آن تحریرهایی که سیدعلی اصغر اجرا می کند بی گمان عزیز شاهرخ اجرا نمی کند. او به سبک خودش آن تحریرها را اجرا می کند و در این میان تنها احساس خودش را نسبت به سیدعلی اصغر ابراز می کند و بسیاری افراد دیگر هم آن را دوست دارند، این تنها احساسی ویژه نسبت به خواننده ای همانند سیدعلی اصغر کردستانی است. بسیاری نیز هستند که صدای عزیز شاهرخ تقلید را می کنند، بی گمان آنها نیز خود عزیز شاهرخ نمی شوند.  اگر جوان ها تقلید کنند چیز خوب است، ولی می توانند تنها تقلید کنند!
 

* آیا سیدعلی اصغر در زمینه آهنگ و ملودی هم درست مثل انتخاب شعر و کلمات آهنگ هایش عمل کرده است؟
- این هم بعد متفاوت دیگری از آهنگ های سیدعلی اصغر کردستانی است. زیرا نه تنها ملودی ها و آهنگ هایش، بلکه کلام و واژه هایش نیز حرمت و بزرگی خودشان را دارند. برای یک خواننده این یک ویژگی بزرگ است. به ویژه اینکه او شعری را انتخاب کند که در سطح ادبی بالایی برخوردار باشد و جایگاه ادبیات کرد را برجسته می کرد. بایستی این مسئله هم توجه شود، زیرا بسیاری از اشعار خواننده های آن زمان فولکلور بودند، اما هیچ کدام از اشعار کارهای سید علی اصغر ( جز یک کار به نام ئای له نجه و لار) فولکلور نبوده اند، بلکه همانگونه که اشاره کردیم همگی از اشعار شاعران نامدار کرد بودند و برخی از آنها نیز اشعار خودش بودند.

  گفتگو: کامران سبحان